Trận Odžak: đánh bại các lực lượng Ustaše thân Đức

Thời điểm kết thúc cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai chỉ còn tính từng ngày và Đế chế thứ ba đứng trước triển vọng diệt vong không thể tránh khỏi nhưng những nhà lãnh đạo của cái gọi là "Nhà nước Croatia độc lập" thân phát xít cùng quân đội Ustaše vẫn không cam chịu thất bại. Vì không kịp rút theo quân Đức nên khoảng 10.000 tàn quân Ustaše do Petar Rajkovačić, Ibrahim Pjanić, Ivan Kalućič và Avdaga Hacić cầm đầu đã tụ tập tại Odžak, một thành phố nhỏ chỉ rộng khoảng hơn 10 km vuông nằm ở vị trí giáp ranh giữa Bosnia Herzegovina và Croatia bên bờ sông Sava (nay thuộc Bosnia Herzegovina) để tổ chức phòng thủ, chống lại quân đội NOVJ. Mặc dù Ante Pavelič, người đứng đầu nhà nước bù nhìn Croatia thân Đức yêu cầu chuyển các lực lượng về địa bàn nông thôn nhưng Petar Rajkovačić và các đồng sự của ông ta đã chống lệnh. Từ ngày 19 tháng 4 năm 1945, quân Ustaše đã biến Odžak hành một pháo đài và thề sẽ chiến đấu đến cùng.[112] Trong khi đang tập trung binh lực để ao vây quân Đức tại hành lang Sarajevo - Banja Luka nhưng NOVJ vẫn phải dành ra Sư đoàn Serbia 25 và Sư đoàn Đông Bosnia 27 để đối phó với cánh quân Ustaše ở Odžak.

Từ ngày 19 tháng 4 đến ngày 28 tháng 4, lực lượng Ustaše bảo vệ Odžak gồm 1.000 quân của Ivan Kalućič và 850 quân của Petar Rajkovačić đã chống trả kịch liệt các cuộc tấn công của Sư đoàn Đông Bosnia 27 (NOVJ) tiêu diệt hoàn toàn một tiểu đoàn thuộc Lữ đoàn 16 của sư đoàn này, giết chết viên lữ đoàn trưởng Spaso Mičić. Quân Ustaše thu được những chiến lợi phẩm đầu tiên gồm 3 khẩu sơn pháo, 1 súng cối và 1 súng chống tăng. Ngày 28 tháng 4, các đại tá Ustaše Ibrahim Pjanić và Avdaga Hacić bị thất trận ở Zagreb cũng kéo theo gần 8.000 tàn binh Ustaše chạy về đây, đưa quân số của lực lượng Ustaše tại Odžak lên khoảng gần 10.000 người. Odžak trở thành một khối ung nhọt nguy hiểm phía sau các cánh quân chủ lực NOVJ đang tiến đánh lên biên giới tây bắc Nam Tư. Ngày 25 tháng 4 năm 1945, Josip Broz Tito yêu cầu Tập đoàn quân Nam Tư 2 phải sử dụng toàn bộ Quân đoàn bộ binh 3 gồm Sư đoàn 27 của đại tá Miloš Zekić, Sư đoàn 38 của đại tá Franjo Herljević và Sư đoàn 53 của đại tá Đurađ Predojević để tảo thanh khu vực Odžak. Các sư đoàn trưởng phải chịu trách nhiệm cá nhân nếu sau một tháng mà cánh quân Ustaše ở Odžak vẫn còn tồn tại.

Ngày 29 tháng 4, Quân Giải phóng nhân dân Nam Tư áp sát ngôi làng Vlaška Mala trên tuyến phòng thủ vòng ngoài phía đông nam Odžak và gửi tối hậu thư yêu cầu quân Ustaše đầu hàng. Tướng Petar Rajkovačić từ chối và hạ lệnh nã pháo vào các vị trí của quân NOVJ. Sau hai ngày giao chiến, quân NOVJ không chiếm được ngôi làng mà còn bị thiệt hại đáng kể, đặc biệt là Sư đoàn Bosnia 28. Ngày 1 tháng 5 năm 1945, tướng Koča Popović tăng viện cho Quân đoàn 3 (NOVJ) Sư đoàn bộ binh Bosnia 25 để tăng sức mạnh công kích. Tuy nhiên, được cổ vũ bởi cuộc phòng thủ của tàn quân Đức tại pháo đài Breslau, tướng Petar Rajkovačić hạ lệnh cho quân Ustaše tiến hành cuộc chiến hầm hào để phòng thủ thị trấn. Trong các trận đánh từ ngày 1 tháng 5 đến ngày 15 tháng 5, tổn thất của hai bên đều lên đến con số hàng nghìn. Tuy nhiên, NOVJ vẫn tiếp tục đưa các lực lượng tăng viện và vũ khí hạng nặng đến xung quanh Odžak, bao gồm các lữ đoàn Serbia 14, 19, 20; máy bay cường kích và một số khẩu đội Katysha tham gia chiến dịch.

Ngày 18 tháng 5, quân NOVJ bắt đầu tổng công kích vào thị trấn. Chiều 18 tháng 5, Lữ đoàn Serbia 20 chiếm được trạm phát thanh. Sáng 19 tháng 5, quân Ustaše phản công lấy lại trạm phát sóng này và hô hào người Croatia đứng lên chiến đấu. Mặc dù đã được tổ chức thành 4 trung đoàn giữ bốn khu vực xung quanh Odžak nhưng quân Ustshi vẫn không ngăn cản được hơn 20.000 quân NOVJ đột kích vào nội đô. Trong các ngày 23 và 24 tháng 5, không quân NOVJ đã tổ chức các trận ném bom vào các vị trí của quân Ustaše, gây thuwong vong lớn cho các lực lượng này và cả dân thường. Trước thế cục thất bại không thể tránh khỏi, sáng 25 tháng 5, tướng Petar Rajkovačić tự sát sau khi bị thương nặng. Các nhóm tàn quân Ustaše gồm khoảng 700 người chạy trốn vào khu vực rừng núi Bosnia và bắt đầu tổ chức các hoạt động phỉ cho đến khi họ bị các lực lượng an ninh Nam Tư tiêu diệt hoàn toàn vào năm 1947 tại Lipa. Chiều 25 tháng 5, quân NOVJ đánh chiếm nhà ga, bệnh viện trung tâm thị trấn, trạm phát thanh, cảng sống và trường tiểu học, tiêu diệt các toán tàn binh của quân Ustaše còn lại trong thị trấn. Đến 18 giờ cùng ngày, quân NOVJ đã hoàn toàn làm chủ Odžak.[113]

Mặc dù Quân Giải phóng nhân dân Nam Tư chiếm được Odžak nhưng hàng nghìn dân thường trong thành phố đã thiệt mạng, hàng chục nghìn người khác bị thương. Josip Broz Tito ra lệnh phong tỏa mọi thông tin về chiến dịch này. Những tài liệu đầu tiên về cuộc chiến tại Odžak chỉ được tiết lộ một cách nhỏ giọt sau khi J. B. Tito qua đời. Không những thế, những sự kiện tháng 4, tháng 5 năm 1945 ở Odžak đã trở thành đầu mối cho sự hiềm thù dai dẳng giữa người Croatia với người Serb và người Bosnia Herzegovina và trở thành một trong những mầm mống sâu xa của cuộc Chiến tranh Nam Tư 1991-1994 với kết quả là Croatia tách khỏi Nam Tư thành một nhà nước độc lập như hiện nay.[114]

Số phận của tàn binh Chetnik và ngụy quân Nam Tư

Sau thất bại trong trận Poljana, ngày 15 tháng 5 năm 1945 quân Quốc gia Độc lập Croatia, quân Chính phủ cứu nguy dân tộc Serbia cùng quân đoàn kỵ binh Côdắc SS số 14 đã đầu hàng quân Anh. Chính quyền Quốc gia Độc lập Croatia - một thành viên của Công ước Genève từ ngày 20 tháng 1 năm 1943[115] - đã hy vọng rằng họ có thể được đối xử theo quy chế của công ước này, nhưng các nỗ lực đàm phán của họ đã thất bại. Trước đó, vào ngày 5 tháng 5 năm 1945, tại thành phố Palmanova (cách Trieste 50 km về phía tây bắc), 2.800 quân Chính phủ cứu nguy dân tộc Serbia đã đầu hàng quân Anh. Ngày 12 tháng 5, thêm 2.500 quân Chính phủ cứu nguy dân tộc Serbia đầu hàng tại Unterbergen trên bờ sông Drava.

Ngày 11 và 12 tháng 5, Quân Giải phóng nhân dân Nam Tư đã gặp quân Anh tại Klagenfurt, Áo. Phía Anh tỏ ra không hài lòng về việc này và đại sứ Anh ở Beograd đã yêu cầu Tito cho quân rút khỏi Áo. Đáp lại, ngày 15 tháng 5 Tito tuyên bố đặt những đơn vị Nam Tư tại Áo dưới sự điều khiển chung của các nước Đồng Minh và sau đó, ngày 20 quân Nam Tư bắt đầu rút khỏi Áo. Đến ngày 1 tháng 6, phần lớn các tù binh thuộc quân Chính phủ cứu nguy dân tộc Serbia, Croatia và quân đoàn Côdắc SS đã được giao trả cho Quân Giải phóng nhân dân Nam Tư theo một phần của chiến dịch Keelhaul. Những tù binh này đã bị quân giải phóng xử tử hình tại Bleiburg.

Không lâu sau đó, ngày 13 tháng 3 năm 1946, Dragoljub Draža Mihailović bị Cục An ninh Quốc gia Nam Tư (Odsjek Zaštite Naroda - OZNA) bắt sống. Từ ngày 10 tháng 6 đến ngày 15 tháng 7 ông ta bị đưa ra tòa xét xử và kết án tử hình với tội danh phản quốc và tội ác chiến tranh.[116] Cuối cùng, câu chuyện giữa Quân Giải phóng nhân dân Nam Tư và quân phỉ Chetniks kết thúc bằng việc D. Mihailović bị xử bắn cùng với 9 thành viên Chetnik cao cấp khác vào ngày 18 tháng 7 tại Lisičiji Potok, cách cung điện cũ 200 cây số.[117]